De cliënt centraal stellen. Je hoort het overal. Maar wat betekent het voor de gezondheidszorg en specifiek voor de geboortezorg als je de cliënt of patiënt echt de regie geeft? Bij people-centred care wordt de zorg om de mens heen georganiseerd en zijn de wensen van de zorgvrager de basis. “Als je kijkt naar de verschillen tussen mensen en hun ervaringen, kun je niet uitgaan van één proces, maar is maatwerk nodig”, vertelt Dorine Veldhuyzen. Dorine is bestuurder van Stichting CareCodex en daarmee van het actieprogramma Babyconnect. Binnen Babyconnect komt het principe van people-centred care op verschillende manieren terug. Dorine vertelt er meer over.
“Voor mij gaat people-centred care in essentie over de regie bij de persoon zelf. En het zowel inhoudelijk als qua vorm organiseren van de zorg om de mens heen.”
Daarbij is gelijkwaardigheid tussen de zorgvrager en de zorgverlener essentieel. “Het gaat veel verder dan enkel de medische vraag. Er wordt gekeken naar wat iemand nodig heeft en de zorg wordt afgestemd op de unieke kenmerken en wensen van de zorgvrager.”Passende zorg is het uitgangspunt. In welke situatie iemand ook zit, de zorg is passend en zoals iemand wil.
Dorine Veldhuyzen
Zelfvertrouwen
In de zorg, maar ook bij de overheid, is het volledig neerleggen van de regie bij de burger nog spannend. Kunnen mensen wel zelf beslissen? Dat is de vraag die je dan vaak hoort. Dorine: “Ik geloof er echt in dat als je ervaart dat je controle hebt, dit invloed heeft. Invloed op het herstel, de eigenwaarde, het zelfvertrouwen, de waardering van de zorg en ga zo maar door. Ook als iemand om wat voor reden dan ook minder goed of niet zelf kan kiezen, zijn er mogelijkheden. We moeten leren die te vinden.”
Randvoorwaarden
Binnen het actieprogramma Babyconnect komt people-centred care op verschillende manieren terug. Bijvoorbeeld door de regie bij de eindgebruiker te leggen, de gebruikers te betrekken in de gebruikersgroepen, en ook door met de sector te werken aan een ander soort gedrag. “Nu is de zorg vaak gericht op economische doelen of rondom het zorgproces van de branche of zorgorganisatie georganiseerd. Alles wat te maken heeft met de randvoorwaarden, zoals ICT, financiële middelen, locatie, ondersteunt de zorg. Babyconnect gaat ‘maar om ICT’, een gereedschap. Het helpt de zorg om de zwangere heen te organiseren. Hoe meer mensen het gevoel hebben dat ze invloed hebben op de zorg die ze ontvangen, des te beter de zorg is. “Om daar te komen, is ook samenwerking nodig. Daarom is de connectie tussen Babyconnect met bijvoorbeeld MedMij en de Patiëntenfederatie over de persoonlijke gezondheidsomgeving (PGO) ook erg belangrijk. Met elkaar kijken we naar wat de zorgvrager wil en nodig heeft aan informatie”, aldus Dorine.
Motivatie
Mensen die in de zorg gaan werken doen dat vanuit een intrinsieke motivatie om mensen te helpen. Dorine vertelt: “De praktijk is weerbarstiger: er zijn te weinig mensen en financiën spelen een grote rol. Om ondanks die beperkingen goed uit te komen hebben we in de zorg geleerd te kijken naar het bedrijfsleven. Daardoor richten we de zorg nu vaak bedrijfseconomisch in. Daarin zijn we naar mijn mening te ver gegaan. In de praktijk worden daardoor soms andere keuzes gemaakt dan dat zorgverleners vanuit hun motivatie hadden willen doen. Als je echt naar de cliënt of patiënt wilt kijken, dan moet je daar ruimte voor voelen. Die tijd en ruimte is er vaak niet. Daarnaast is het ook zo dat de zorg vaak wordt uitgevoerd vanuit een eigen invulling, aannames, persoonlijke normen en waarden. Dat maakt het echt kijken naar wat de persoon nodig heeft en wil moeilijk. Mensen raken gewend aan een situatie en oude patronen doorbreken, gaat niet vanzelf.”
Eye-opener
Dorine hoorde zo’n 10 jaar gelden over people-centred care. Ze was toen bezig met het opzetten van trainingen aan zorgverleners over onder andere cliëntparticipatie. “Ik zocht daarvoor achtergrondinformatie en door middel van spiegelgesprekken hebben we zorgvragers gevraagd hun ervaringen te delen. De zorgverleners hadden tijdens deze gesprekken slechts één taak: luisteren. Daardoor voelden cliënten/patiënten zich vrij om persoonlijke informatie te delen. Dat was een echte eye-opener. Er werd duidelijk dat er behoefte is aan maatwerk, want wat voor de een werkt, hoeft voor de ander helemaal niet de oplossing te zijn.”
People-centred care volgens de WHO
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stimuleert people-centred care. De juiste zorg, op het juiste moment op de juiste locatie. Daar draait het voor de WHO om. Dat vraagt om een andere benadering van de gezondheidszorg en het heeft impact op de organisatie van de gezondheidszorg. Stel de vraag wat er voor iemand belangrijk is in plaats van wat er mis is met iemand. De WHO werkt over de hele wereld samen met landen om de behoefte en de wens van de cliënt of patiënt centraal te stellen.
De WHO heeft een animatie gemaakt waarin het principe van people-centred wordt uitgelegd.
Meer over het programma van de WHO vind je op hun website.
Inspiratie
Inspiratie haalt Dorine uit verschillende voorbeelden uit binnen- en buitenland. Zo is het boek ‘Wat als Disney de baas was in uw ziekenhuis’ van Fred Lee een aanrader. Fred Lee bracht met zijn ideeën vele ziekenhuizen in de Verenigde Staten in beweging en veranderden hun aanpak. Aan de hand van 9 ½ onderwerpen geeft hij de zorg handvatten voor een andere werkwijze.
Ook het boek ‘The patient wil see you now’ van Eric Topol is een aanrader. Het gaat over een andere benadering van de zorg en de verantwoordelijkheid die de sector daarin zelf heeft. “De World Health Organization (WHO) zegt het heel raak: we hebben een verandering te bewerkstelligen die het paradigma verschuift van what is the matter with you naar what matters to you“, aldus Dorine.
Voorbeelden
“Ik kom veel goede voorbeelden tegen, want zorgverleners kunnen dit ook op individueel niveau toepassen. Er zijn zorgverleners die echt kijken wie ze voor zich hebben en zich daarop richten. Er zijn ook organisaties die er ver mee zijn. Een mooi voorbeeld is het Anna Paviljoen van het OLVG in Amsterdam. Het Anna paviljoen is het moeder- en kindcentrum dat werkt op basis van family integrated care. Het draait erom dat mensen zich thuis voelen. In de eerste lijn wordt dat al langer zo gedaan. Mensen krijgen waar mogelijk thuis de zorg die ze willen. Ook kraamzorgbureau Eigenwijs heeft het ingevoerd. Daar leveren ze kraamzorg op maat. Zo wordt bijvoorbeeld soms een stukje thuiszorg overgenomen, zodat het gezin niet na de kraamtijd aan een andere zorgverlener moet wennen. Dat maakt het voor de kraamvrouw en het gezin een veel prettiger ervaring.”
Stappen zetten
Maar we zijn er nog niet. “Cliënt of patiënt centraal stellen is niet nieuw. Maar doen we het ook echt? De term is niet voor niks people centred care en niet patiënt centred care. Het helpt als de mens sturend is en niet de politiek, het systeem of de organisatie. De gelijkwaardigheid tussen zorgverlener en zorgvrager is in people-centred care belangrijk. Daarbij hoort het centraal stellen van de mens en de dagelijkse praktijk. Om echt de verantwoordelijkheid en de regie bij de cliënt te leggen, moeten we nog stappen zetten. Het gaat niet vanzelf en het moet op waarde worden geschat: Er is tijd, geld en energie voor nodig. Het is mooi dat VWS werkt met een CEO-raad waarin ervaringsdeskundigen meepraten en meedenken. De initiatieven zijn er en iedereen vindt het belangrijk, maar het ook doen is niet makkelijk. Het vraagt om een lange adem en vooral om resultaten. Daarmee kun je laten zien dat de zorg verbetert en kunnen we onszelf en de samenleving overtuigen. Het is de moeite waard!”